Het zal zo rond 2015 zijn geweest dat ik voor de eerste keer Escher in Het Paleis bezocht, de permanente tentoonstelling aan het Lange Voorhout in Den Haag van deze Nederlandse graficus. Ik ging voor de collectie in het algemeen, maar toch wel voor één werk in het bijzonder: de Prentententoonstelling (geen enkel verband met de Schilderijententoonstelling van Moessorgski).
Op de litho kijkt een jongen naar een afbeelding van zichzelf, die weer naar zichzelf kijkt, en dit herhaalt zich tot in het oneindige. Oorspronkelijk vanuit de literaire theorie wordt dit verschijnsel aangeduid met mise en abyme, beter bekend als raamvertelling. In het populaire taalgebruik draagt het de naam Droste-effect, naar het bekende cacaomeisje van Droste, dat op de verpakking van Droste een dienblad ophoudt met daarop dezelfde verpakking van Droste waarop een meisje te zien is dat een dienblad ophoudt, ad infinitum.
Het bijzondere aan de Prentententoonstelling is dat het Escher niet lukte om de tekening letterlijk sluitend te krijgen. Hij gaf het op in 1956, stierf in 1972, en pas in 2002 slaagde de Leidse getaltheoreticus en Spinozaprijs-winnaar Hendrik Lenstra na twee jaar hard nadenken erin om het gat te dichten.
Ingewikkelde dingen doen, zoals een proefschrift schrijven, is niet makkelijk. Daar zijn over het algemeen vele jaren voor nodig. De BBC zond in 1996 een fascinerende documentaire uit over de Britse wiskundige Andrew Wiles, die het Vermoeden van Fermat heeft opgelost. Hij vertelde over zijn dagelijkse uitdagingen: "Perhaps I can best describe my experience of doing mathematics in terms of entering a dark mansion. One goes into the first room and it's dark, really dark. One stumbles around bumping into the furniture. And gradually you learn where each piece of furniture is. And finally, after six months or so, you find the light switch. You turn it on, and suddenly it's all illuminated, you can see exactly where you were."
Zo'n zoektocht, dwaaltocht eigenlijk, en de uiteindelijk aha-erlebnis: dat is zó kenmerkend voor wat u tijdens uw promotieonderzoek gaat ervaren. Niet voor niets zal u van alle mensen die u voorgingen horen dat u pas helemaal aan het einde van uw proefschrift beseft waarnaar u nu precies op zoek was en wat u nu exact hebt gevonden. De truc voor een succesvolle weg naar uw bul is drieledig. Volharding om de jaren door te komen. Organisatietalent om het onoverzichtelijke te organiseren. En creativiteit om nieuwe lijnen te herkennen; lees ter inspiratie Gödel, Escher, Bach. En dan bent u plots een jonge doctor.
Escher, M.C. (2016). Grafiek en tekeningen. Kerkdriel: Librero.
Hofstadter, D.R. (2012). Gödel, Escher, Bach. Amsterdam: Atlas Contact.
BBC, Fermat's Last Theorem (documentaire).
01-05-2017